Krawiec, żandarm i spadochroniarz. Trzy opowieści o czeskich kolaborantach

Czasami ceną za zaufanie do drugiego człowieka jest życie

Buhuslav Bušta – z zawodu krawiec, Oskar Felkl – żandarm, Karel Čurda – spadochroniarz; z wyboru zdrajcy, konfidenci, kolaboranci. Prowadzili działalność wspierającą III Rzeszę na terenie Czech i Moraw. Donosili na sąsiadów, znajomych, uczestników ruchu oporu, również ludzi, od których otrzymali pomoc i wsparcie. W zamian za współpracę z okupantem dostali mieszkania, pieniądze, przedmioty skonfiskowane aresztowanym, czasami zapłatą była butelka alkoholu lub paczka papierosów. Zdradzeni rodacy trafiali do więzień, obozów, wielu z nich poniosło śmierć. Po wojnie Bušta, Felkl i Čurda próbowali uniknąć kary, a schwytani nie okazywali skruchy, nie przepraszali.

Autor, wybitny czeski dziennikarz i pisarz, nie osądza ludzi ani historii, raczej próbuje zrozumieć motywy działania tych trzech osób. Jak reaguje człowiek w sytuacjach granicznych? Jakie skutki przynosi współpraca z wrogiem? Ślady głównych bohaterów książki Miloša Doležala do dziś są znaczące i krwawe, a na pytanie, czy możemy oceniać tych ludzi, musimy odpowiedzieć sobie sami.

Licząca sobie ponad dwieście stron książka wybrzmiewa raczej jako eksperyment niż jako samodzielne dzieło. Jest to jednak eksperyment mocny i istotny. Tak, tacy też byliśmy.

Aleš Palán, Aktuálně.cz

Przy lekturze opowiadań dokumentalnych Miloša Doležala mogą nam się przypomnieć nie tylko obserwacje Hannah Arendt, ale także eksperymenty psychologów Stanleya Milgrama i Philipa Zimbarda. Być może każdy z nas może się stać zdrajcą albo bohaterem, wszystko zależy przede wszystkim od okoliczności. Cmentarz w dzielnicy Ďáblice (Praga) mógłby nam o tym wiele opowiedzieć.

Novinky.cz

Doležalowi chodzi o sprawiedliwość i o zasklepienie się pęknięć w naszej pamięci historycznej.

Jan Lukavec, „Respekt”

W swojej nowej książce pisarz i publicysta Miloš Doležal spojrzał „w oczy” kilku czeskim donosicielom z czasów II wojny światowej.

Daniel Mukner, art.ceskatelevize.cz

Miloš Doležal jest czeskim poetą, dziennikarzem, redaktorem radiowym i pisarzem. Jego wiersze, opowiadania i felietony tłumaczone były na wiele języków, ukazały się również po polsku. W swojej działalności literackiej i radiowej powraca do tematów związanych z okresem II wojny światowej i czasami komunistycznymi. Doležal w książce Krawiec, żandarm i spadochroniarz prowadzi nas śladem bohaterów swoich opowiadań, opierając się na zeznaniach świadków, zachowanych dokumentach i materiałach archiwalnych.